Η γεωθερμία έρχεται στο φως

της Άννας Αραμπατζή

Κάτι αρχίζει να κινείται δειλά - δειλά στο θέμα της αναξιοποίητης γεωθερμίας στην Ελλάδα. Τους τελευταίους μήνες αρκετά γεωθερμικά πεδία κατοχυρώνονται προς εκμετάλλευση, ενώ ολοένα και περισσότερα σχέδια για την αξιοποίησή τους έρχονται στο φως.

Πρόκειται για τη μόνη πραγματικά Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας, όπως τη χαρακτηρίζουν οι γνώστες του αντικειμένου. Αυτή μπορεί να προσφέρει σε πεδία υψηλής θερμοκρασίας την παραγωγή ενέργειας, ενώ τα γεωθερμικά πεδία μέσης και χαμηλής θερμοκρασίας μπορούν να έχουν πολλές χρήσεις, όπως ιχθυοκαλλιέργειες, θέρμανση κτιρίων, βιομηχανία τροφίμων, αφαλάτωση, σπα και θερμοκήπια. Συγκεκριμένα, οι πηγές υψηλής θερμοκρασίας είναι κατάλληλες για την παραγωγή ενέργειας, θέρμανση και ψύξη, και εντοπίζονται σε βάθος 1-2 χιλιομέτρων στα νησιά Μήλος, Σαντορίνης και Νίσυρος.

Επίσης, πηγές υψηλής θερμοκρασίας έχουν εντοπιστεί στα νησιά Λέσβος, Χίος και Σαμοθράκη σε βάθος 2-3 χιλιομέτρων, καθώς και στα λεκανοπέδια της Κεντρικής-Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Οι πηγές χαμηλής θερμοκρασίας βρίσκονται στις πεδιάδες της Μακεδονίας και της Θράκης και πέριξ των 56 θερμών πηγών της χώρας. Σε αυτές περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα Λουτρά Σαμοθράκης, η Λέσβος, η Χίος, η Αλεξανδρούπολη, οι Σέρρες, οι Θερμοπύλες και η Χαλκιδική. Η γεωθερμία είναι βασικό πλεονέκτημα για τις αγροτικές χρήσεις, σε θερμοκήπια, ή και για μεταποίηση και αποξήρανση φρούτων και λαχανικών. Χρησιμοποιείται ευρέως στους Νομούς Σερρών και Ξάνθης, σε εργοστάσια σπιρουλίνας, αλλά και παραγωγών σπαραγγιών - ντοματών και άλλων λαχανικών.

Πώς λειτουργεί η γεωθερμία

Τα γεωθερμικά πεδία εντοπίζονται με γεωφυσική έρευνα και επιβεβαιώνονται με γεώτρηση. Αναλυτικά, τα πεδία υψηλής θερμοκρασίας είναι από 150 βαθμούς Κελσίου και πάνω. Στα μέσης θερμοκρασίας συγκαταλέγονται όσα είναι από 80 έως 150 βαθμούς Κελσίου και στα χαμηλής όσα είναι από 80 έως και 25 βαθμών Κελσίου. Το γεωθερμικό πεδίο είναι σαν μια υπόγεια λίμνη, ένας υπόγειος ταμιευτήρας όπου εκεί συσσωρεύεται ρευστή ύλη.

Για ένα υψηλής θερμοκρασίας γεωθερμικό πεδίο, το ρευστό αυτό θερμαίνεται από το μάγμα που βρίσκεται σε βάθος 5 έως 6 χιλιομέτρων κάτω από τον ταμιευτήρα. Στη συνέχεια, με τη διαδικασία της γεώτρησης αντλείται το ρευστό και ο ατμός που βγαίνει χρησιμοποιείται μέσω τουρμπινών για την ηλεκτροπαραγωγή. Η υπόλοιπη ενέργεια χρησιμοποιείται για θέρμανση ή ψύξη, θερμοκήπια, ιχθυοκαλλιέργειες, ακόμα και για ιαματικά λουτρά. Μετά τη χρήση, ό,τι απομένει, ρίχνεται ξανά στον ταμιευτήρα, μέσω μιας δεύτερης γεώτρησης, για να ξαναχρησιμοποιηθεί με την ίδια διαδικασία. Η χρήση γεωθερμικής ενέργειας στα σπίτια, για θέρμανση και ψύξη είναι σημαντικά επωφελής και γίνεται με τη χρήση μιας γεωθερμικής αντλίας. Μάλιστα, η διαφορά στην τιμή μεταξύ πετρελαίου -τώρα που είναι στα ύψη- και γεωθερμίας μπορεί να αγγίξει και το 50%.

Που «κολλά» η αξιοποίηση της γεωθερμίας

Για αρκετά χρόνια η εκμετάλλευση της γεωθερμίας στην Ελλάδα προσέκρουε σε γραφειοκρατικούς σκοπέλους.Ακόμα και τα γεωθερμικά πεδία μέσης θερμοκρασίας είχαν «βαλτώσει» επί ετών. Από το 2003, οπότε και τέθηκε σε ισχύ η νομοθεσία που έδινε τη δυνατότητα προκήρυξης διαγωνισμών στις περιφέρειες μέχρι το 2011, είχαν προκηρυχθεί μόλις τρία γεωθερμικά πεδία προς εκμετάλλευση, στη Χρυσούπολη Καβάλας, την Ηράκλεια Σερρών και τη Νότια Χίο. Σύμφωνα με τον κ. Γιώργο Βουγιουκαλάκη, υπεύθυνο της Διεύθυνσης Γεωθερμίας του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, το πρόβλημα ήταν πάντα η γραφειοκρατία. Το θέμα κάπως απλουστεύτηκε τα τελευταία χρόνια, αλλά το βασικό πρόβλημα, σύμφωνα με τον ίδιο, έγκειται στο ότι δεν υπάρχει κεντρική διαχείριση.

«Υπάρχει μια σειρά αντιφάσεων και αντιθέσεων στις διαδικασίες. Η λογική εκμετάλλευσης ενός πεδίου από έναν μεγάλο επενδυτή δεν λειτουργεί», τονίζει ο κ. Βουγιουκαλάκης. Όπως υποστηρίζει, πρέπει να υπάρχει κεντρική διαχείριση και κάλυψη που να βοηθά τους επενδυτές. Εκτιμά δε, πως με την αναβάθμιση κεντρικών υπηρεσιών θα υπάρχουν τεράστιες προοπτικές στην αξιοποίηση της γεωθερμίας. «Αυτή τη στιγμή υπάρχουν νησίδες λειτουργίας. Συγκεκριμένοι δήμοι που έχουν καλή οργάνωση και διαχειρίστηκαν σωστά το θέμα», επισημαίνει ο κ. Βουγιουκαλάκης, εξαίροντας το ότι η γεωθερμία μπορεί να καλύψει σχεδόν όλο το φάσμα του πρωτογενούς τομέα.

ΣΧΕΔΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ «ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ» ΣΤΟ ΑΡΙΣΤΕΙΝΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ

Αποτέλεσμα διετούς προσπάθειας που έδωσε καρπούς ήταν η κατοχύρωση του γεωθερμικού πεδίου Αρίστεινου στο Δήμο Αλεξανδρούπολης. Η υποψηφιότητα του δήμου για το πεδίο κατατέθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο και σήμερα το πεδίο είναι στα «χέρια» τους. «Ανήκουμε στην πρώτη περιφέρεια που ξεκίνησε αυτήν την προσπάθεια», σημειώνει στην «Παραγωγή» ο αντιδήμαρχος Ενέργειας Γιάννης Φαλέκας και εξηγεί τα επόμενα σχέδιά τους. Σε πρώτη φάση στόχος είναι να χρησιμοποιήσουν τηλεθέρμανση για να ζεστάνουν δέκα δημόσια κτίρια της περιοχής σε Ανθεία και Αρίστεινο, αλλά και πέντε θερμοκηπιακές μονάδες. Αυτό είναι και το δεσμευτικό τους σχέδιο, το οποίο θα συμβάλει στην απεξάρτηση σε πρώτη φάση των δημόσιων κτιρίων από το δυσβάσταχτο κόστος πετρελαίου και θα εξοικονομείται ενέργεια από τη χρήση ΑΠΕ.

Όσο για τα θερμοκήπια, πρόκειται για ιδιώτες που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα τρία για καλλιέργεια βιολογικών οπωροκηπευτικών και το τέταρτο για σπιρουλίνα. Στη συγκεκριμένη μονάδα δεν θα γίνεται απλώς η καλλιέργεια σπιρουλίνας, αλλά θα είναι πιο σύγχρονη, θα υφίσταται και κάποια επεξεργασία. «Θα ενισχυθεί με τα θερμοκήπια αυτά ο πρωτογενής τομέας και θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας», προσθέτει ο κ. Φαλέκας. Σε δεύτερο στάδιο σκοπεύουν να προχωρήσουν σε νέες γεωτρήσεις και στην τηλεθέρμανση οικισμών. Παράλληλα ο δήμος έχει λάβει μέρος και σε διαγωνισμό του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για το στήσιμο του πρώτου «πράσινου χωριού» στην Ελλάδα.

«Θα προλάβουμε, δουλέψαμε επαγγελματικά, έχουμε κάνει την απαραίτητη προεργασία», υπογραμμίζει ο αντιδήμαρχος Ενέργειας. Σύμφωνα με το πλάνο, μέσα στο επόμενο δίμηνο ή τρίμηνο γίνονται οι μελέτες για τη χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, η οποία ανέρχεται περίπου στα 3,5 εκατ. ευρώ, ποσό μικρό για το εγχείρημα. Στόχος είναι μέσα στο 2013 να δημοπρατηθεί το έργο.

Τα λουτρά

Στο Δήμο Τραϊανούπολης λειτουργούν εδώ και 30 χρόνια ιαματικά λουτρά. Εκεί υπάρχει και αρχαιολογικός χώρος, γι’ αυτό και ο δήμος είναι σε επαφές με το υπουργείο Πολιτισμού. Θέλουν να αναπαλαιώσουν το παλιό χαμάμ, αλλά και ένα βυζαντινό πανδοχείο για να είναι όλος ο χώρος επισκέψιμος. Η αίτησή τους στο υπουργείο για αναγνώριση της πηγής έγινε δεκτή και είναι η δωδέκατη πηγή που αναγνωρίστηκε. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει κάμψη στην επισκεψιμότητα των λουτρών, έγιναν περικοπές στους δικαιούχους. Σε αυτό το σημείο ο κ. Φαλέκας σημειώνει ότι σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ δίνονται 1.800 ευρώ ανά ασφαλισμένο γι’ αυτού του είδους τον τουρισμό, ενώ στην Ελλάδα το ίδιο ποσό είναι στα 170 ευρώ.

ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ 100 ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΩΝ ΜΕ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΣΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ

Στο "κυνήγι" της γεωθερμίας υπέρ των αγροτών της περιοχής της Φλώρινας θέλει να μπει η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Σύμφωνα με τον κ. Βασίλη Άμπα, γεωπόνο του Τμήματος Ζωικής και Φυτικής Παραγωγής της Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας, τα σχέδιά τους για την αξιοποίηση της γεωθερμίας στην περιοχή είναι στη φάση των μελετών, με στόχο να ενταχθούν στην επόμενη προγραμματική περίοδο. «Μέχρι το καλοκαίρι θα έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο», σημειώνει ο κ. Άμπας. Μέχρι τότε θα έχουν διερευνήσει τις δυνατότητές τους, θα έχουν κάνει μελέτες και θα είναι σε θέση να αποφασίσουν τι ακριβώς θέλουν να κάνουν. Σκοπός τους είναι να ξεπεράσουν τα 100 στρέμματα οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες που να βασίζονται στη γεωθερμία. Τα παραπάνω αντιστοιχούν σε πενήντα άτομα με 2-4 στρέμματα στον καθένα.

ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ

Στο πλαίσιο του προγράμματος του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για τη μακροχρόνια εκμίσθωση άγονων και μη καλλιεργήσιμων εκτάσεων του Δημοσίου που έμεναν για χρόνια ανεκμετάλλευτες, κατατέθηκαν τα επενδυτικά σχέδια για τη δημιουργία θερμοκηπίων. Τα σχέδια αφορούν εκτάσεις στο Εράσμιο και στην Ποταμιά του Νομού Ξάνθης. Το νερό είναι σε θερμοκρασία περίπου 70 βαθμών, με την οποία μπορεί να μετατραπεί η θερμική ενέργεια σε ηλεκτρική καλύπτοντας στο 100% τις ανάγκες των θερμοκηπίων σε θέρμανση, ενώ επίσης θα χρησιμοποιείται για την άρδευση, αλλά και για την πρώιμη ωρίμανση των καλλιεργούμενων προϊόντων. Η διάρκεια της μίσθωσης φτάνει τα 25 χρόνια, ενώ η τιμή εκκίνησης για την Ξάνθη διαμορφώθηκε στα περίπου 40 ευρώ το στρέμμα. Δηλαδή το ετήσιο μίσθωμα για μια έκταση 100 στρεμμάτων είναι της τάξης των 4.000 ευρώ. Ο όμιλος Ευθυμιάδη είναι ο πρώτος επενδυτής. Διαθέτοντας το μεγαλύτερο γυάλινο θερμοκήπιο που υπάρχει στη χώρα, στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας από το 2007 και καλλιεργώντας υδροπονικά τη ντομάτα λουτσία, σχεδιάζει να δημιουργήσει ένα αναλόγου μεγέθους θερμοκήπιο στο γεωθερμικό πεδίο της Ποταμιάς του Δήμου Αβδήρων. Πρόκειται για μια επένδυση της τάξης των 20 εκατ. ευρώ. Το θερμοκήπιο πρόκειται να εγκατασταθεί σε έκταση 100 στρεμμάτων, την οποία έχει ήδη παραχωρήσει ο Δήμος Αβδήρων. Στόχος είναι η παραγωγή ντομάτας, πιπεριάς, αγγουριών και καρπουζιών ή πεπονιών. Σημειώνεται ότι στο γυάλινο θερμοκήπιο στην Αλεξάνδρεια, η συνολική παραγωγή να ανέρχεται στους 5.200 τόνους ετησίως. Τα πάντα ρυθμίζονται με υπολογιστές και η πρόοδος των φυτών παρακολουθείται από κλειστό κύκλωμα με ειδικό πρόγραμμα που ρυθμίζει τη χορήγηση θρεπτικών συστατικών και το πότισμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτήν τη στιγμή στη μονάδα απασχολούνται 100 άτομα.

Πλαστικά Θράκης

Επένδυση ύψους 1,7 εκατ. ευρώ θα υλοποιήσει εντός του 2013 η εισηγμένη «Πλαστικά Θράκης». Τα κεφάλαια θα διατεθούν για την ίδρυση νέας εταιρείας, με την επωνυμία «Θερμοκήπια Θράκης Α.Ε.», η οποία ελέγχεται σε ποσοστό 100% από την «Πλαστικά Θράκης». Το αντικείμενο δραστηριότητας της νέας εταιρείας θα είναι η δημιουργία θερμοκηπίων για την παραγωγή ντομάτας με την εφαρμογή της μεθόδου υδροπονικής καλλιέργειας και την αξιοποίηση και χρήση γεωθερμικής ενέργειας. Θα ακολουθήσει και δεύτερη επένδυση, με εκχώρηση από την «Πλαστικά Θράκης» στην Ελάστρον. Η εταιρεία εκμισθώνει το γεωθερμικό πεδίο Ερασμίου-Μαγγάνων για 25 χρόνια, με δικαίωμα ανανέωσης για 5+5 χρόνια. Το τίμημα ανέρχεται σε 5% επί του συνολικού ποσού ενέργειας που θα καταναλώνει η επένδυση (και ελέγχεται στη φάση της εξαγωγής και επανεισαγωγής), υπολογιζόμενο σε τιμές αντίστοιχης ποσότητας ενέργειας φυσικού αερίου. Επίσης, 10% επί του αναλογικού αυτού κόστους θα εισπράττει ο Δήμος Τοπείρου ως τέλος Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Γεωθερμία σε φυτείες σπαραγγιού

Παραδείγματα χρήσης γεωθερμικών αντλιών θερμότητας σε φυτείες υπάρχουν στην περιοχή της Χρυσούπολης Καβάλας και είναι ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά. Η προστιθέμενη αξία που αποδίδει η θέρμανση με τη γεωθερμία οδηγεί σε απόσβεση της αρχικής επένδυσης μέσα σε δύο χρόνια, ενώ η διάρκεια ζωής του μηχανολογικού εξοπλισμού αγγίζει τα τριάντα χρόνια. Ο Δρ Πασχάλης Δαλαμπάκης του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα»-Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων έχει επισημάνει στην «Παραγωγή» πως σύμφωνα με τα πειραματικά δεδομένα του ΙΕΒ, η εφαρμογή των ΓΑΘ στην πρωίμιση καλλιεργειών υπό χαμηλή κάλυψη (low tunnels) είναι μια ιδιαίτερα αποδοτική και ενδιαφέρουσα εφαρμογή.

Αποδεικνύεται στην πράξη ότι, για μετεωρολογικές συνθήκες αντίστοιχες με αυτές της περιοχής Χρυσούπολης Καβάλας, αρκούν 10-11.000 Kcal/h/στρ. ή 11,5-13,0 KWth/στρ. περίπου για να πρωιμίσει μια φυτεία λευκού σπαραγγιού κατά 20-25 ημέρες, σε σχέση με μια μη θερμαινόμενη φυτεία. Το γεγονός αυτό καθιστά ακόμη πιο ανταγωνιστική μια ήδη δυναμική καλλιέργεια, όπως αυτή του σπαραγγιού. Χωρίς να έχει καταγραφεί καμία δυσμενής επίπτωση στη στρεμματική απόδοση των θερμαινόμενων φυτειών σπαραγγιού (800-900 κιλά/στρ./έτος), οι θερμαινόμενες φυτείες σπαραγγιού στην περιοχή της Χρυσούπολης αποδίδουν συστηματικά τα τελευταία 5 χρόνια έως και 1.000-1.200 €/στρ. επιπλέον έσοδα σε σχέση με παρακείμενες μη θερμαινόμενες φυτείες, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν και ως μέτρο σύγκρισης. Μετά από 6 συνεχή έτη παραγωγικής διαδικασίας καταδεικνύεται ότι μια "νοικοκυρεμένη" θερμαινόμενη φυτεία σπαραγγιού μπορεί να έχει έξτρα αποδόσεις της τάξης των 12.000 ευρώ ανά 10 στρ. Με μέσο κόστος εγκατάστασης περί τις 2.500 ευρώ/στρ. και ετήσιο λειτουργικό κόστος περί τα 250-300 ευρώ/στρ. (αφορά κύρια στην κατανάλωση ρεύματος), απαιτούνται περί τα δύο παραγωγικά έτη για να αποσβεστεί κατά 100% η επένδυση. Το τελευταίο χωρίς καμία επιχορήγηση, αν και τέτοιου είδους καινοτόμα έργα εντάσσονται εύκολα στα σχέδια βελτίωσης με ποσοστά επιχορήγησης της τάξης του 35-40%. Η παραπάνω τεχνογνωσία μπορεί πολύ εύκολα να εφαρμοστεί και στη θέρμανση και στην πρώιμη παραγωγή άλλων αγροτικών προϊόντων όπως το μαρούλι, το μπρόκολο, η φράουλα, το φασολάκι κ.ά.

Η χρήση γεωθερμίας στον κόσμο

Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμία εμφανίζει σημαντική ανάπτυξη στις Σκανδιναβικές χώρες, τις ΗΠΑ αλλά και το Ελ Σαλβαδόρ, τις Φιλιππίνες, την Κόστα Ρίκα και την Κένυα. Στην Ισλανδία η γεωθερμία καλύπτει περίπου το 45% των αναγκών των κτιρίων σε θέρμανση. Το 1/3 της ενέργειας προέρχεται από βαθειά πεδία και τα υπόλοιπα από οικιακές αντλίες θερμότητας. Μόνο στη Σουηδία έχουν εγκατασταθεί περίπου 300.000 γεωθερμικά συστήματα και προβλέπεται στο μεσοπρόθεσμο μέλλον σημαντική αύξηση διεθνώς.