Καστανιά: Μια καλλιέργεια με σίγουρα κέρδη

Στην καλλιέργεια της καστανιάς στρέφονται ολοένα και περισσότεροι παραγωγοί, τα τελευταία χρόνια, αναζητώντας μια καλλιέργεια που να τους εξασφαλίζει σημαντικά εισοδήματα εν μέσω οικονομικής κρίσης.

Την ίδια ώρα, Ιταλοί χονδρέμποροι έρχονται στη χώρα μας και αγοράζουν προς 3,50 ευρώ/κιλό τα ελληνικά κάστανα, προκειμένου να τροφοδοτήσουν τις βιομηχανίες τους που κινδυνεύουν να σταματήσουν τις μηχανές, αφού η σφήκα που χτύπησε τα δέντρα τους περιόρισε την παραγωγή σε ποσοστό 70%!

Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν από το 2012, η τιμή του προϊόντος κυμαινόταν από 1,50-2,20 ευρώ/κιλό, γεγονός που καταδεικνύει τις προοπτικές εξασφάλισης ενός καλού εισοδήματος για τους καστανοκαλλιεργητές.

Αυξάνεται διαρκώς η παραγωγή κάστανου στην Ελλάδα

Η ελληνική μέση ετήσια παραγωγή κάστανου υπερβαίνει σήμερα τους 18.000 τόνους, έναντι των 15.000 τόνων πέρυσι και 12.000 τόνων το 2012 και τους 18.000 τόνους κάστανο «η χώρα είχε να τους δει από τις δεκαετίες '60 και '70»!

Οι καστανοπαραγωγοί υπερβαίνουν σήμερα τους 10.000 σε όλη τη χώρα, ενώ καστανιές θα βρει κάποιος σε 28 Νομούς, μεταξύ άλλων σε Ξάνθη, Σέρρες, Ημαθία, Τρίκαλα, Ηλεία και Χανιά.

Η αύξηση της παραγωγής σε συνδυασμό με την έλλειψη ρευστότητας τα τελευταία χρόνια, έχουν οδηγήσει σε σημαντικό περιορισμό των εισαγωγών από χώρες όπως η Τουρκία, η Πορτογαλία, η Κίνα και η Ν. Κορέα.

Η ανεπάρκεια του προϊόντος εντός και εκτός ελληνικών συνόρων καθιστά εξασφαλισμένη την απορρόφηση της παραγωγής και η ελληνική παραγωγή κάστανου, μπορεί να ανακάμψει ακόμα περισσότερο, αρκεί να υπάρξει μια δυναμική και συγκεκριμένη πολιτική.

Η πολιτική αυτή πρέπει να επικεντρωθεί -μεταξύ άλλων- στα εξής σημεία: πιστοποίηση του ελληνικού γενετικού υλικού καστανιάς και παραγωγή και διάθεση άριστου εντόπιου φυτευτικού υλικού σε προσιτές τιμές, καθιέρωση κινήτρων για την αντικατάσταση των υπέργηρων δέντρων με νέα, φύτευση πιο αποδοτικών ποικιλιών ή προελεύσεων και σε διάστημα μίας 10ετίας, ίδρυση νέων σύγχρονων καστανεώνων, όπου οι κλιματοεδαφικές συνθήκες το επιτρέπουν, χρήση της καστανιάς σε αναδασωτικά προγράμματα και δασώσεις αγρών, καθόσον αποτελεί πολύτιμο, αυτόχθονο, δασοπονικό είδος κ.ά.

Παράλληλα, η πολιτική που θα πρέπει να υιοθετηθεί, οφείλει να είναι επικεντρωμένη στην ίδρυση, ανά ευρύτερη καστανοπαραγωγό περιοχή, κατάλληλης υποδομής για την ποιοτική ταξινόμηση (διαλογητήρια) και συντήρηση του προϊόντος (ψυγεία), έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για την καθιέρωση προδιαγραφών ποιοτικής ταξινόμησης του ελληνικού κάστανου και ίδρυση ιδιωτικών ή συνεταιριστικών βιομηχανιών τυποποίησης, μεταποίησης και συντήρησης του κάστανου ώστε να αυξηθεί η απορρόφησή του στην αγορά και να καταστεί διαθέσιμο όλο τον χρόνο.

Υπογραμμίζεται ότι το 90% της ελληνικής παραγωγής κάστανου καταναλώνεται στο εσωτερικό, ψητό ή βραστό. Το 10% διατίθεται στην αγορά ως marrons glaces και πωλείται σε υψηλές τιμές (16-20 ευρώ ανά κιλό) ή ως γλυκό συντηρημένο σε σιρόπι που παρασκευάζεται τοπικά από οικογενειακής κλίμακας μικρές επιχειρήσεις, κυρίως σε περιοχές του Πηλίου και του Καρπενησίου.

Εξασφαλισμένη είναι η απορρόφηση της παραγωγής, καθώς το προϊόν βρίσκεται σε ανεπάρκεια, όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην παγκόσμια αγορά.

Μια σύγχρονη, φροντισμένη φυτεία αποδίδει περίπου 350-400 ευρώ ανά στρέμμα τον χρόνο, ενώ τα νεαρά δέντρα αρχίζουν να καρποφορούν από το τρίτο έτος.

Αυτό που διαπιστώνουν οι ειδικοί ερευνητές που ασχολούνται με την προώθηση προσοδοφόρων καλλιεργειών σε απάντηση εκείνων που συντηρούνταν επί δεκαετίες με τις καλλιέργειες, είναι πως, δυστυχώς, η διαχρονική έλλειψη σχεδιασμού για τις εναλλακτικές καλλιέργειες και η έλλειψη πολιτικών υποστήριξης των ορεινών πληθυσμών που εξανάγκασε τους νέους να μετακινηθούν στα αστικά κέντρα, έφεραν την καστανοκαλλιέργεια στην Ελλάδα, σχεδόν σε καθεστώς εγκατάλειψης.

4.000 ευρώ τον χρόνο η απόδοση για καλλιέργεια 10 στρ.

Το κόστος για την καλλιέργεια καστανιάς σε μια έκταση 10 στρεμμάτων ανέρχεται σε 8.000 ευρώ, ενώ τα ετήσια καθαρά κέρδη φτάνουν τις 4.000 ευρώ. Βάσει, δηλαδή, του κόστους και της ετήσιας απόδοσης η απόσβεση της επένδυσης θα έχει ολοκληρωθεί σε δύο χρόνια από τη στιγμή που αρχίσει η καρποφορία.

Η μέση τιμή εμβολιασμένων δενδρυλλίων καστανιάς είναι 3-4 ευρώ και επομένως το κόστος εγκατάστασης ανά στρέμμα ανέρχεται σε:

Φυτευτικό υλικό 8Χ8 (15 δενδρύλλια ανά στρέμμα) περίπου 60 ευρώ.

Περίφραξη (πάσσαλοι, σύρμα κ.ά.) περίπου 400 ευρώ.

Αρδευτικό σύστημα (πλαστική δεξαμενή, λάστιχα κ.ά.) περίπου 350 ευρώ.

Συνολικά, δηλαδή, το κόστος της επένδυσης ανά στρέμμα φθάνει περίπου τα 800 ευρώ.

Η απόδοση της καλλιέργειας καστανιάς δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη. Με σημερινές τιμές, μια σύγχρονη, φροντισμένη φυτεία αποδίδει περίπου 350-400 ευρώ ανά στρέμμα τον χρόνο, ενώ τα νεαρά δέντρα αρχίζουν να καρποφορούν από το τρίτο έτος.

Στην Ελλάδα υπάρχουν 6 σαφείς πληθυσμοί και όχι ποικιλίες φρουτοπαραγωγικών δέντρων καστανιάς, οι οποίοι διακρίνονται μάλλον από τη γεωγραφική τους διασπορά παρά από τις γενετικές τους διαφορές.

Αυτοί είναι από Β. προς Ν. οι: 1. Κοζάνης ή Βοΐου, 2. Βόλου ή Πηλίου, 3. Καρπενησίου, 4. Πάρνωνα, 5. Λέσβου και 6. Κρήτης.

Πώς μπορεί να αυξηθεί η παραγωγή

Η καλλιέργεια της καστανιάς που υποστηρίζεται από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, απευθύνεται σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές της χώρας και μπορεί να αξιοποιήσει χιλιάδες στρέμματα που σήμερα παραμένουν ακαλλιέργητα. Παρόλο, μάλιστα, που η καστανιά αναπτύσσεται σε 28 Νομούς, η καστανοκαλλιέργεια εμφανίζεται σε καθεστώς εγκατάλειψης σε όλα τα επίπεδα (κυβέρνησης, Τοπικής Αυτοδιοίκησης και παραγωγών), ενώ και το κάστανο στην ελληνική αγορά είναι ένα παρεξηγημένο προϊόν. Καταναλώνεται σε ποσοστό περίπου 90% ως νωπό, τρεις μήνες πριν από τα Χριστούγεννα και τρεις μήνες μετά.

Τροφή με υψηλή θερμιδική αξία

Το κάστανο αποτελεί καρπό, πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία (άμυλο, σάκχαρα, πρωτεΐνες, λίπη και φυτικές ίνες), μεταλλικά στοιχεία και βιταμίνες Β1, Β2, Β3, Β5, C, καθώς και τροφή με αρκετά υψηλή θερμιδική αξία χωρίς χοληστερόλη (189 θερμίδες/100 γραμ.). Σημειώνεται πως η βιταμίνη C είναι θερμο-ανθεκτική και επομένως δεν διασπάται κατά το βράσιμο ή ψήσιμο των καρπών. Η γεύση της σάρκας του καρπού είναι υπόγλυκη, ζαχαρώδης και στους άγριους καρπούς ελαφρά πικρή, ιδιαίτερα όταν τρώγεται με το περισπέρμιο (χνουδωτή επιδερμίδα).

Ευεργετικό για την υγεία το μέλι καστανιάς

Το μέλι ανθέων καστανιάς δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό στη χώρα μας. Είναι σκουρόχρωμο και έχει ιδιαίτερα έντονη γεύση και μοναδικό άρωμα. Όμως, το μέλι που παράγεται από άνθη καστανιάς έχει τον ιδιαίτερο βιολογικό χαρακτήρα να εμποδίζει την ανάπτυξη βακτηριακών προσβολών στον άνθρωπο. Στην Ιταλία το μέλι καστανιάς παραδοσιακά χρησιμοποιείται για επικάλυψη χρόνιων πληγών, εγκαυμάτων και δερματικών ελκών, ακριβώς λόγω της αντιβακτηριακής του δράσης.

Συμπερασματικά, το κάστανο όχι μόνον αποτελεί καρπό υψηλής διατροφικής αξίας, αλλά είναι και εξαιρετικά ευεργετικό για την ανθρώπινη υγεία. Το ίδιο ισχύει και για το μέλι που παράγεται από άνθη καστανιάς.

Ποικιλίες

Οι κυριότερες ποικιλίες καστανιών είναι:

1. Η ευρωπαϊκή: Γρήγορα αναπτυσσόμενο δέντρο που φτάνει τα 30 μέτρα σε ύψος. Τα φύλλα του είναι πριονωτά και μεγάλα, τα κάστανα έχουν καφέ ή καστανόγκριζο ρυτιδωμένο φλοιό. Το ξύλο της Ευρωπαϊκής καστανιάς είναι σκληρό και ανθεκτικό, σχίζεται εύκολα και δεν προσβάλλεται από μύκητες και έντομα. Χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία, στην παραγωγή δοκαριών, πασσάλων σαν οικοδομική ξυλεία (ανθεκτικές σανίδες) στην παραγωγή χαρτιού και στη βυρσοδεψία.

2. Η ιαπωνική: Είναι δέντρο ή θάμνος με ύψος που φτάνει τα 10 μέτρα. Έχει φύλλα σχήματος καρδιάς και τα κάστανα που παράγει είναι μεγάλα, αλλά όχι τόσο νόστιμα.

3. Η αμερικανική: Το ύψος των δέντρων φτάνει τα 35 μέτρα και δίνει καλής ποιότητας ξυλεία, ενώ και οι καρποί τους θεωρούνται από τους πιο νόστιμους. Το είδος κινδύνευσε με εξαφάνιση όταν το 1900 ένας μύκητας πρόσβαλλε τα δέντρα και προκάλεσε την ασθένεια «σήψη της καστανιάς». Όσες καστανιές παρέμειναν από την πανωλεθρία αυτή, διασταυρώθηκαν με ανθεκτικές, ασιατικές ποικιλίες.

4. Η κινεζική: Τα δέντρα φτάνουν τα 18 μέτρα ύψος. Είναι ένα πολύ ανθεκτικό είδος στα έντομα και τις ασθένειες, καθώς και στο σάπισμα. Αναπτύσσεται σε μεγάλα υψόμετρα, πάνω από 2.000 μέτρα. Τα κάστανά της θεωρούνται πολύ νόστιμα.

Οι τεχνικές φύτευσης και η καταπολέμηση των ασθενειών

Η καλλιέργεια της καστανιάς μπορεί να αξιοποιήσει σημαντικό ποσοστό ορεινών και ημιορεινών περιοχών της χώρας. Σύμφωνα με την παραδοσιακή τεχνική, οι παραγωγοί φυτεύουν άγρια υποκείμενα στα κτήματά τους σε φυτευτικό σύνδεσμο από 8Χ8 έως 10 x 10 μ. Όταν τα δενδρύλλια φθάσουν σε ηλικία περίπου 3 ετών, τότε προβαίνουν σε εμβολιασμό (ενοφθαλμισμό ή με σχιστό και υπόφλοιο εγκεντρισμό) με εμβόλια, τα οποία προμηθεύονται από εκλεκτούς φαινότυπους (plus trees) που κατά την κρίση τους εντοπίζουν σε δικά τους ή γειτονικά κτήματα.

Όμως, στον 21ο αιώνα η προσέγγιση αυτή είναι εντελώς απαράδεκτη. Οι παραγωγοί θα πρέπει πρώτα να προβαίνουν σε εδαφολογική ανάλυση των αγροτεμαχίων τους. Εάν το έδαφος είναι κατάλληλο, θα πρέπει να κάνουν έρευνα αγοράς και να προμηθεύονται τα δενδρύλλια επιθυμητής ποικιλίας ή προέλευσης. Μετά την καταπολέμηση του έλκους της καστανιάς και τον έλεγχο της μελάνωσης με φειδωλή άρδευση, δεν υπάρχει κανένας λόγος οι ενδιαφερόμενοι καλλιεργητές να καταφεύγουν σε γαλλικές ή άλλες ξενόφερτες ποικιλίες με άνοστο καρπό («πατάτα») και οι οποίες διαφημίζονται ως ανθεκτικές σε ασθένειες.