To γεωργικό κτηματολόγιο βασική προϋπόθεση για την άσκηση Αγροτικής Πολιτικής και την Ανάπτυξη

Γράφει ο:

Δρ. ΣTAMATHΣ ΣΕΚΛΙΖΙΩΤΗΣ*

Σε μια Ευρωπαϊκή χώρα με τεράστια ποικιλότητα φυσικού τοπίου και καλλιεργειών όπως η Ελλάδα, η πλήρης ανυπαρξία πολιτικής γης και η χρονίζουσα αδιαφορία για σύνταξη ενός “Εθνικού Χωροταξικού για τη γεωργία” δεν μπορεί παρά να εκδηλώνει την έλλειψη πρόθεσης, -ίσως άγνοια- για το πώς να νοικοκυρέψει τα του οίκου της -προκλητικά απρόθυμη- να παραδειγματιστεί.

Αντίθετα αναδεικνύει την Εθνική μας τσαπατσουλιά στις χρήσεις γης, η οποία βέβαια δεν αφορά αποκλειστικά τον αγροτικό τομέα, αλλά εξίσου ίσως και πολύ χειρότερα τα δάση, τον αστικό και περιαστικό χώρο, τις ακτές, κ.λπ.). Μέσα από ένα αποφασιστικό χωροταξικό πλαίσιο με αναπτυγμένο και σύγχρονο δίκτυο γεωργικών εφαρμογών, μια ποιοτική αγροτική πολιτική εθνικού ή «διεκδικητικού» κοινοτικού χαρακτήρα (ΚΑΠ), διευκολύνεται στην εφαρμογή της και περιορίζεται η σπατάλη πόρων, ενώ από τα οφέλη καρπούνται οι παραγωγοί, οι καταναλωτές, το εξαγωγικό εμπόριο, το περιβάλλον και η εθνική οικονομία.

Εθνικό Χωροταξικό για τη γεωργία σημαίνει, σε πρώτη φάση, λεπτομερή καταγραφή και αρχειοθέτηση χωρικών πολυπαραμετρικών πληροφοριών κατά χρήση και καταλληλότητα γης (εργαλεία γνωστά ως Land Use & Suitability Maps), σε συνδυασμό με τα εδαφολογικά χαρακτηριστικά, την αρδευσιμότητα, τις βιοκλιματικές ζώνες, τη βιοποικιλότητα, την οικονομικότερη γεωγραφική διασπορά πολυετών και ετήσιων καλλιεργειών (και με βάση τα ιστορικά και διαχρονικά στοιχεία χρήσης και κάλυψης γης), των βοσκοτόπων, των προστατευόμενων περιοχών και της δασικής κάλυψης.

Η τραγική έλλειψη “συνεχώς” ενημερωμένων εθνικών αρχείων γης σε μορφή «Ηλεκτρονικής Τράπεζας Γης», δεν συμβάλλουν στην άσκηση σοβαρής αγροτικής πολιτικής στα πλαίσια ενός εθνικού σχεδιασμού και αναγκαστικά την περιορίζουν σε «αποσπασματικές» προσεγγίσεις στην επίλυση προβλημάτων, καθηλώνοντας τον αγροτικό τομέα σε «αναχρονιστικές» πρακτικές και σε μη μετρήσιμα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα (με τις γνωστές και τεράστιες στατιστικές ανακρίβειες που μας εκθέτουν και διεθνώς). Εργαλεία όπως το Κτηματολόγιο, το Δασολόγιο και οι Δασικοί χάρτες, το Αμπελολόγιο, οι Εδαφολογικοί Χάρτες, οι Τουριστικές Ζώνες, τα κατά καιρούς εξαγγελθέντα μονοθεματικά Χωροταξικά Σχέδια, οι ασύνδετοι μεταξύ τους χαρακτηρισμοί γης και οριοθετήσεις με διαφορετικά κριτήρια, οι -κατά κοινή ομολογία- υπερβολικές και αυθαίρετες οριοθετήσεις περιοχών Natura 2000, κ.λπ., όλα τους έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά:

• Δεν είναι συμβατά μεταξύ τους ως προς το χαρτογραφικό μεθοδολογικό μέρος, το είδος και το εύρος των πληροφοριών γης.

• Δεν έχουν καλύψει ολόκληρη την επικράτεια.

• Δεν διατίθενται σε λειτουργικές κλίμακες, π.χ. «με ευδιάκριτα τα όρια κάθε αγροτεμαχίου και δραστηριότητας» ως μικρότερη χαρτογραφική μονάδα.

• Όσα υπάρχουν είναι ημιτελή, δεν ενημερώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα.

• Συχνά σταματά η παραγωγή τους ή καθυστερεί αδικαιολόγητα, ώστε πολύ πριν καλυφθεί η επικράτεια, περιοχές που έχουν ήδη τελειώσει και αποτυπωθεί, να χρήζουν ξανά ενημέρωσης…

• Συντάσσονται με περιορισμένους ή μηδενικούς πόρους και ελάχιστο διαθέσιμο προσωπικό, επομένως με επιζήμια αργοπορία και απώλεια πόρων.

• Δεν θεσμοθετούνται, έστω και κατά γεωγραφικά τμήματα και όταν αυτό συμβαίνει στην πράξη σπάνια τηρούνται οι χωροταξικοί και περιβαλλοντικοί όροι και προϋποθέσεις τελικά.

• Δεν προσφέρουν υπηρεσίες στον πολίτη και δεν εξυπηρετούν κανένα μεσοπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης, όσο και φιλόδοξο να ακούγεται…!!

Σε δεύτερη φάση και αφού (κάποτε) καταφέρουν να νοικοκυρευτούν τα απογραφικά αρχεία της «ελληνικής γης», τουλάχιστον σε πρώτο στάδιο ηλεκτρονικής καταγραφής των χαρακτηριστικών της και σε πολλαπλές κλίμακες, το γεωργικό χωροταξικό σχέδιο «απελευθερώνεται πλέον και κερδίζει προοπτική», αποκτά οικονομικό νόημα για τον τόπο και για κάθε γωνιά ελληνικής γης.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται με την καλλικρατική διοικητική διαίρεση, καλείται όμως να απαντά και να απαντάται «κατά περιοχές ή κατά ζώνες» κατανέμοντας την αγροτική δραστηριότητα της χώρας σε «πολύτιμες κηλίδες» υψηλών μέσων όρων εθνικών αποδόσεων, με την καλύτερη δυνατή συσσώρευση ποιοτικών χαρακτηριστικών των προϊόντων και κατά είδος. Σύγχρονα συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) εμπλουτισμένα με ποιοτικά στοιχεία μπορούν να αποτυπώνουν την κατάσταση, να την ενημερώνουν και να συμβάλουν στην άσκηση πολιτικής (όταν συνυπάρχουν η πολιτική με τη βούληση).

Η ανάγκη για Εθνικό Δίκτυο Γεωργικών Εφαρμογών Η καλλικρατική υποδιαίρεση της χώρας είναι μια γεωγραφική διάταξη περιοχών στο χάρτη με τις οποίες δεν είναι υποχρεωτικό να ταυτίζονται οι «Γεωργικές Χωροταξικές Ζώνες της χώρας». Ο γεωργο-χωροταξικός σχεδιασμός με ακριβή νεοχωροταξική κατανομή των γεωργικών δραστηριοτήτων και οι σύγχρονες ανάγκες τεχνικοοικονομικής βοήθειας της ελληνικής αγροτικής οικογένειας, αναδύουν τη μόνιμη ανάγκη οργάνωσης Εθνικού Δικτύου Γεωργικών Εφαρμογών με δομή και αντανακλαστικά «νευρικού συστήματος», με τον κεντρικό συντονισμό και έλεγχο από ένα «εκ θεμελίων» αναδιαρθρωμένο και σύγχρονο ΥΠΑΑΤ με νοοτροπίες και γνώση του σύγχρονου management (γνωστές μόνιμες «αναπηρίες» του εν λόγω υπουργείου).

Οι Γεωργικές Εφαρμογές συνδυάζουν τις βασικές αρχές των κοινωνικών και γεωπονικών επιστημών, αποτελούν εφαρμοσμένο κοινωνικο-οικονομικό κλάδο στη γεωργία, διαμορφώνουν τη δική τους δομή και μεθοδολογία και αποτελούν τη μεγαλύτερη επένδυση στον τομέα ανάπτυξης της εθνικής αγροτικής οικονομίας ως επακόλουθο αναβάθμισης της οικιακής οικονομίας στην ύπαιθρο, στην οποία και εστιάζουν.

Προέρχονται από τις ΗΠΑ του 19ου αιώνα και επεκτάθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο, ιδιαίτερα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια ανάπτυξη «από κάτω προς τα επάνω», ρίχνοντας το βάρος στα κύτταρα που ακούν στο όνομα «αγροτική οικογένεια», «αγροτική εκμετάλλευση & παραγωγικός προσανατολισμός», «αγροτικές κοινωνίες», «τοπικά χαρακτηριστικά και δυναμικές», πάντοτε με επίκεντρο τον άνθρωπο της περιφέρειας.

Ο θεσμός των Γεωργικών Εφαρμογών (κατά το αγγλικό «extension service», γαλλιστί «vulgarization agricole») αναπτύσσεται και «μεγαλουργεί» ανεξάρτητα από ντόπιες σκοπιμότητες «τοπικών αρχόντων» και «παρεμβάσεων». Στη χώρα μας, ένας τέτοιος θεσμός μπορεί να αποκτά έμψυχο υλικό δεξιοτήτων, ενσωματώνοντας «επιλεκτικά και παραγωγικά» ακόμη και γεωτεχνικούς «γραφείων» και σκόρπιων «αδρανών» υπηρεσιών, με περιορισμένο αντικείμενο και «αργούς ρυθμούς» και να το κατανέμει σύμφωνα με χωροταξικά δεδομένα και τις τοπικές δομές και ανάγκες του ευρύτερου πεντάπτυχου: Γεωργία-Κτηνοτροφία-Αλιεία- Διατροφή-Φυσικό Περιβάλλον. Δεν νοείται ΥΠΑΑΤ χωρίς αποκλειστική αρμοδιότητα για τη Γεωργία, την Κτηνοτροφία, τα Δάση, την Αλιεία, τα Τρόφιμα, την εμπορία των προϊόντων και τα θέματα διατροφής, δημόσιας υγείας και ελέγχων.

Ο κατακερματισμός και οι περιττές επικαλύψεις αρμοδιοτήτων στη χώρα μας (ενίοτε και ανταγωνισμοί μεταξύ υπηρεσιών) ενισχύουν την κυριαρχία των συντεχνιών (του «τίποτε να μην αλλάξει») και ενός γραφειοκρατικού τέρατος στον αγροδιατροφικό τομέα, που παράγουν μόνο κόστος για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τα δημόσια ταμεία και τελματώνεται κάθε εγχείρημα ή προσδοκία για ανάπτυξη. Οι γεωπόνοι και γενικώς οι γεωτεχνικοί επιστήμονες γεωργικών εφαρμογών, δεν μπορούν να υποκαθίστανται από τους μαγαζάτορες γεωργικών εφοδίων (και αυτοί δεν είναι πάντα γεωπόνοι) ούτε από τους κλεισμένους στα γραφεία τους συμπαθείς γεωτεχνικούς «ήρωες του χαρτοπόλεμου».

Οι γεωργικές εφαρμογές από τη φύση τους είναι:

• Ανεξάρτητες (ειδικό σώμα δράσης με διάσπαρτα αισθητήρια σε ολόκληρη την ύπαιθρο).

• Μεταφέρουν και εφαρμόζουν (αρκεί να υπάρχει) το Εθνικό Σχέδιο για τη γεωργία.

• Εμπεριέχουν καθήκοντα τεχνικής και επιστημονικής βοήθειας και επιμόρφωσης προς αγρότες και τοπικές κοινωνίες.

• Παρέχουν εμπορική και οικονομική ενημέρωση (π.χ. εξελίξεις στην προσφορά και τη ζήτηση αγαθών).

• Κάνουν χρηματιστηριακή παρακολούθηση των αξιών που δεν είναι σε θέση να παρακολουθεί ο κάθε γεωργός που συναλλάσσεται απροστάτευτος (κυρίως ο πιο ηλικιωμένος).

• Ελέγχουν τη διακίνηση προϊόντων σε όφελος των αγροτών, του καταναλωτή και του δημοσίου.

• Συμβουλεύουν για θέματα εδαφοπροστασίας, αρδεύσεων, διατήρησης και ανάπλασης του φυσικού περιβάλλοντος.

• Συλλέγουν πληροφορίες στο πεδίο κατά περιοχή και κατά προϊόν, αποδίδοντας τακτικά λογαριασμό στην κεντρική διοίκηση μέσα από τακτικό και έκτακτο γεωργικό ρεπορτάζ. Το δίκτυο εφαρμογών λειτουργεί ως αγρο-εκπαιδευτικός μηχανισμός, «απλωμένος» σε όλη την επικράτεια.

Τα καθήκοντα αυτά και οι αρμοδιότητες ενεργοποιούνται και δρουν μέσα από μια αμφίδρομη ροή πληροφοριών, σε ειδικά σχεδιασμένο δίκτυο «ηλεκτρονικής καταγραφής και επεξεργασίας», δεδομένων με ειδικό λογισμικό, το ίδιο για όλους τους γεωτεχνικούς εφαρμογών. Το δίκτυο είναι «κλειστό και απροσπέλαστο από άλλους…», χωρίς παρεμβάσεις αναρμόδιων και αυστηρή περιθωριοποίηση τάσεων επικάλυψης ή επιμιξίας αρμοδιοτήτων… Παραπέμπω στο ομοσπονδιακό αμερικανικό δίκτυο εφαρμογών (Cooperative Extension System), το οποίο πέρα από τον αγροτικό πληθυσμό κατά πολιτεία, παρέχει υπηρεσίες και βοήθεια και σε αγροτικές επιχειρήσεις ολόκληρου του αγροδιατροφικού τομέα κατά περιοχή, μέχρι τα πιο απομακρυσμένα σημεία των ΗΠΑ.

Αξίζει εδώ μία αναφορά στο «συνεχές αγροτικό ρεπορτάζ» (Ag. Reporting Schedule) της Αμερικανικής Υπηρεσίας Εξωτερικών Υποθέσεων (USDA/FAS), που εφαρμόζεται σε παγκόσμια κλίμακα (βάσει οδηγιών από την κεντρική και ανεξάρτητη υπηρεσία FAS) με συγκέντρωση και επεξεργασία γεωργικών πληροφοριών κατά προϊόν, κατά «γεωργικό γεγονός» και κατά χώρα, μέσα από ένα δίκτυο 100 γραφείων σε 80 πρωτεύουσες, εκπροσωπώντας 164 χώρες.

Σύνδεση του αγροδιατροφικού τομέα με την επιστήμη

Οι θεσμοί των Γεωργικών Εφαρμογών σε γεωργικά προηγμένες χώρες, του επιστημονικού μάρκετινγκ και των γεωργικών ακολούθων εκτός συνόρων, αλλά και η ανάδειξη της Αγροτικής Πολιτικής, της Γεωργικής Παιδείας και της Γεωργικής Έρευνας σε εθνικές τους υποθέσεις, «ευθύνονται» για την αυτάρκεια, για τη σχετικά κλειστή «ψαλίδα» μεταξύ τιμών παραγωγού και καταναλωτή, για την κατάκτηση μεγάλων αγορών παγκοσμίως για τα γεωργικά τους προϊόντα σε ανταγωνιστικές τιμές (σιτηρά, ζωοτροφές, κρέατα, γενετικό υλικό, τρόφιμα υψηλής προστιθέμενης αξίας, γεωργικών εφοδίων, εξοπλισμού υψηλής τεχνολογίας, know how, κ.λπ.), την ανάπτυξη της επιχειρηματικής συνείδησης μεταξύ των αγροτών και τη διασφάλιση ικανοποιητικού οικογενειακού εισοδήματος με τις λιγότερες δυνατές εξαρτήσεις από δανεισμό, επιδοτήσεις και απαράδεκτες εισαγωγές αγαθών πρώτης ανάγκης.

Η «Ολική Επαναφορά και η Ανάπτυξη» του εθνικού αγροδιατροφικού τομέα, που συνδέεται και επηρεάζεται από τις τοπικές αγροτικές οικονομίες, φαίνεται να στηρίζεται στην έγκαιρη ροή των πληροφοριών, στην επιστημονική παρουσία στο χωράφι και τις τοπικές κοινωνίες, και στην εύκολη προσπέλαση του αγροτικού πληθυσμού στη γνώση, στις νέες τεχνολογίες και

στα παγκοσμίως δρώμενα (χρηματιστηριακές τιμές προϊόντων, αυξομειώσεις προσφοράς και ζήτησης, αγοραστική δύναμη καταναλωτών κατά περιοχή του πλανήτη, κλιματικές αλλαγές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που επηρεάζουν τη διάθεση και επάρκεια των αγαθών, κ.λπ.).

Σε κλίμακα χώρας, η επιτυχία ενός Εθνικού Σχεδίου Αγροτικής Πολιτικής απαιτεί και προϋποθέτει την ύπαρξη Χωροταξικού Σχεδιασμού για τη γεωργία σε συνδυασμό με ευέλικτες μικρού μεγέθους υπηρεσίες, όπως ένα σύγχρονο δίκτυο Γεωργικών Εφαρμογών επιμόρφωσης και «τοπικής» απελευθέρωσης του αγρότη από εξαρτήσεις και ανεύθυνες εξωτερικότητες, ώστε να μπορεί να επιλέγει με βάση τη γνώση και σε πλαίσιο μιας υπαρκτής εθνικής συνισταμένης αγροτικής πολιτικής «κοινής αποδοχής», που θα καταφέρει να «επιβάλλεται» στην πράξη.

*Ο κ. Σεκλιζιώτης είναι Γεωπόνος ΑΠΘ – Αρχιτέκτονας Τοπίου (Ph.D.)

Πρώην Β’ Ακόλουθος Γεωργικών Υποθέσεων, Υπ. Γεωργίας ΗΠΑ (Foreign Agricultural Service – FAS/USDA, Αμερικανική Πρεσβεία, Αθήνα)

Σύμβουλος Γεωργικών Υποθέσεων & Περιβάλλοντος.