Πατάτα: Τα μυστικά μιας καλλιέργειας που έχει προοπτικές

Η πατάτα, τα τελευταία τουλάχιστον 180 χρόνια, ήταν για τη χώρα μας μια καλλιέργεια που κάλυπτε βασικές διατροφικές ανάγκες. Σήμερα, αν και στη χώρα μας εισάγονται πατάτες από διάφορες γειτονικές χώρες, οι προοπτικές είναι καλές για εκείνον τον παραγωγό που οργανώνει σωστά την καλλιέργεια.

Τώρα είναι η εποχή της πατάτας και ήδη σε πολλές περιοχές της χώρας έχει αρχίσει η καλλιέργεια. Από την Κρήτη μέχρι το Νευροκόπι η πατάτα αποτελούσε μια από τις βασικές καλλιέργειες για επαγγελματίες αγρότες και μη. Αν και στη χώρα μας από την εποχή του Καποδίστρια υπάρχει σχετική εμπειρία, η καλλιέργεια έχει πολλά μυστικά που έχουν σχέση με την ποιότητα του προϊόντος, αλλά και με το ύψος της παραγωγής.

Αν και από περιοχή σε περιοχή διαφέρουν τα δεδομένα τόσο για τη φύτευση όσο και για τη συγκομιδή, ο παραγωγός θα πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένες πρακτικές κατά την προετοιμασία του εδάφους, αλλά και την επιλογή σπόρου.

Στις νότιες περιοχές της χώρας η φύτευση μπορεί να έχει αρχίσει από το Δεκέμβριο, ωστόσο συνεχίζεται έως τον Απρίλιο στις βόρειες περιοχές. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κεντρική Ελλάδα φυτεύεται το Φεβρουάριο, στην Τρίπολη, το Αμύνταιο, τη Μακεδονία και τη Θράκη το Μάρτιο, ενώ οι πιο γνωστές πατάτες της Νάξου και του Νευροκοπίου φυτεύονται το Μάιο.

Ο χρόνος που απαιτείται από την ώρα της φύτευσης μέχρι τη συγκομιδή, κυμαίνεται από τρεις έως τέσσερις μήνες, ανάλογα με την ποικιλία και τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν σε όλη τη διάρκεια του κύκλου της παραγωγής. Η πατάτα ευδοκιμεί σε ελαφρά και βαθιά εδάφη, με άφθονη οργανική ουσία και με pH 5 έως 6,5.

Πριν φτάσουμε στη φύτευση, όμως, οι παραγωγοί θα πρέπει να αποφεύγουν τα κτήματα εκείνα στα οποία διαπιστώθηκαν προσβολές από νηματώδεις ή από το βακτήριο καραντίνας. Εάν έχουμε τέτοια φαινόμενα, εγκαταλείπουμε την καλλιέργεια για τουλάχιστον τρία χρόνια και τα συγκεκριμένα κτήματα θα πρέπει να σπαρθούν με σιτηρά ή ψυχανθή, ώστε να ενισχυθεί το έδαφος.

Προετοιμασία

Αφού γίνει η σωστή επιλογή των κτημάτων για φύτευση, σειρά έχει η προετοιμασία του εδάφους, το οποίο χρειάζεται –για σωστά αποτελέσματα– επιμέλεια και φροντίδα. Ο παραγωγός θα πρέπει πριν από τη φύτευση να απομακρύνει όλα τα υπολείμματα της παλαιάς φυτείας πατάτας ή άλλης καλλιέργειας και να καταπολεμήσει όλα τα ζιζάνια, όπως και των αυτοφυών φυτών από ξεχασμένους κονδύλους.

Το δεύτερο στάδιο για τον παραγωγό είναι να εξετάσει το ζήτημα της λίπανσης σε συνεργασία με γεωπόνο που γνωρίζει καλά την περιοχή και τις τοπικές συνθήκες. Κάθε έδαφος έχει συγκεκριμένες ανάγκες λίπανσης και για τη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων στις συστηματικές καλλιέργειες μεγάλων εκτάσεων πατάτας είναι απαραίτητος ο σχεδιασμός φυτοθρεπτικής διαχείρισης και κατόπιν εργαστηριακών αναλύσεων από ειδικό.

Η καλλιέργεια της πατάτας έχει σημαντικές λιπαντικές απαιτήσεις, επειδή το ριζικό της σύστημα είναι περιορισμένο και σε μικρή σχετικά χρονική περίοδο παράγει μεγάλες ποσότητες κονδύλων. Σε εδάφη όξινα (με pH μέχρι 5,5), όπου η πατάτα ευδοκιμεί πολύ καλά, χρειάζεται προσθήκη μαγνησίου. Όμως σε περισσότερο όξινο περιβάλλον μπορεί να εκδηλωθεί τοξικότητα μαγνησίου και γι’ αυτό χρειάζεται ασβέστωση.

Οι μέσες απαιτήσεις λίπανσης για απόδοση 4 τόνων κονδύλων πατάτας υπολογίζονται ως εξής: (κιλά στοιχείων ανά στρέμμα), Άζωτο (Ν) 16-24, Φωσφόρος (Ρ2Ο5) 12-16, Κάλιο (Κ2Ο) 4-6 και Μαγνήσιο (MgO) 4-6. Στη βασική λίπανση δίδονται το περισσότερο άζωτο, ο φωσφόρος, το κάλιο και το μαγνήσιο. Η συμπληρωματική αζωτούχα λίπανση χορηγείται τμηματικά.

Επιλογή σπόρου και φύτευση

Και αφού λυθεί το θέμα της σωστής προετοιμασίας του εδάφους, θα πρέπει να γίνει και σωστή επιλογή του πατατόσπορου. Ο σπόρος πρέπει να είναι πιστοποιημένος από τα καταστήματα γεωργικών εφοδίων, τα οποία λειτουργούν κατόπιν αδείας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Για τη φύτευση χρησιμοποιούμε ολόκληρους τους κονδύλους. Εάν χρειάζεται να τους τεμαχίσουμε, τότε απολυμαίνουμε (μετά από κάθε κοπή) το μαχαίρι σε μπλε οινόπνευμα ή σε υδατικό διάλυμα φορμόλης 5%, ώστε να μη μεταφέρουμε στον κόνδυλο μικρόβια. Τα φύτρα των κονδύλων πρέπει να είναι κοντόχοντρα και γερά, μήκους περίπου 1,5 εκατοστού. Πριν τη φύτευση «βαπτίζουμε» τους κονδύλους και τα μέρη των κονδύλων (για φύτευση) σε υδατικό διάλυμα κατάλληλου μυκητοκτόνου, για να προλάβουμε προσβολές παθογόνων που προκαλούν σήψεις του υπόγειου μέρους του φυτού της πατάτας. Το έδαφος πρέπει να είναι στο ρόγο του. Το βάθος φύτευσης είναι 15 εκατοστά περίπου.

Η φύτευση γίνεται όταν το έδαφος έχει θερμοκρασία πάνω από 5οC. Η ιδανική θερμοκρασία για την ανάπτυξη των φυτών είναι μεταξύ 21-22 βαθμών Κελσίου. Χαμηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της βλάστησης καθυστερούν την ανάπτυξη, ενώ συγχρόνως ευνοούν την ανάπτυξη βακτηριολογικών και μυκητολογικών ασθενειών.

Η φυτεία δεν αντέχει σε θερμοκρασίες κάτω του -1οC, ενώ απαιτεί βροχοπτώσεις περίπου 400 χιλιοστών. Σε περίπτωση ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών χρειάζεται πότισμα, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των φυτών, μέχρι την έναρξη σχηματισμού των κονδύλων.

Για το σχηματισμό των κονδύλων κατάλληλες θερμοκρασίες είναι 16-18οC. Όταν αρχίζει ο σχηματισμός των κονδύλων, θερμοκρασίες πάνω από 21οC μειώνουν τις αποδόσεις.

Ανάπτυξη

Για να έχουμε εξασφαλισμένη τη γρήγορη και κανονική ανάπτυξη του φυτού, πρέπει ο σπόρος να τοποθετείται σε ευνοϊκό περιβάλλον. Το έδαφος πρέπει να είναι σχετικά ψιλοχωµατισµένο, να έχει κανονική υγρασία και να µην έχει μεγάλους σβόλους. Αν το έδαφος είναι πολύ στεγνό, τότε πρέπει να γίνει πριν την καλλιέργεια µε περιστροφικές τσάπες ένα πότισμα του χωραφιού και να ακολουθήσει η φύτευση, όταν τούτο βρίσκεται σε κατάλληλη κατάσταση από πλευράς υγρασίας.

Ανάλογα με το έδαφος γίνεται η άρδευση, ενώ η ποσότητα του νερού εξαρτάται από το ποσοστό της υγρασίας που έχει εκείνη τη στιγµή το χώμα, έτσι ώστε κατά την καλλιέργεια µε περιστροφικές τσάπες να µη φαίνεται στην επιφάνεια ξηρό έδαφος.

Όποιος επιλέξει το ξέβαθο φύτεμα που φτάνει τα 18 εκατοστά, θα πρέπει να γνωρίζει ότι αυτός ο τρόπος αφορά, κυρίως, τα βαριά εδάφη, ενώ στα ελαφρά ο πατατόσπορος φυτεύεται κάπως βαθύτερα (π.χ. 15-20 εκατ.).

Ο τρόπος φυτέματος εξαρτάται και από τις ποικιλίες. Ποικιλίες, όπως η «Μαρφόνα», που κονδυλοποιούν ψηλά, ή άλλες που παράγουν μακριούς κονδύλους, όπως οι «Tιµάτε» και «Σπούντα», πρέπει να φυτεύονται πιο βαθιά, κοντά στα 20 εκατοστά. Γενικώς, το βάθος φυτέματος κυμαίνεται από 14 έως και 20 εκατοστά, ανάλογα µε την ποικιλία.

Πρακτικές για καλύτερες αποδόσεις

Η καλύτερη πρακτική φυτέματος, που θα δημιουργούσε άρι­στες συνθήκες εδαφικής υγρασίας και οξυγόνου στο ριζόστρωµα και στο «φυτό» (πατατόσπορο), µε µικρό ποσοστό σκάρτων πατατών (πράσινων κ.λπ.), είναι η φύτευση του «φυτού» ξέβαθα (π.χ. 12-15 εκατ.) και η διενέργεια συμπληρωματικού παραχώματος λίγο πριν την εμφάνιση των φυτών στην επιφάνεια του εδάφους (φύτρωμα).

Η σωστή απόσταση κατά το φύτεμα είναι ουσιαστική για αύξηση της ποσότητας, αλλά και για τη βελτίωση της ποιότητας της παραγωγής. H απόσταση μεταξύ των γραμμών είναι, συνήθως, 70-75 εκατοστά, ενώ πάνω στη γραμμή ανάλογα με την ποικιλία 30-40 εκατοστά.

Η ποσότητα του πατατόσπορου που θα χρειαστεί εξαρτάται από το μέγεθός του. Αν το μέγεθος είναι 28-35 γραμμάρια χρειάζεται περίπου 100 κιλά το στρέμμα, ενώ αν είναι 35-55 γραμμάρια χρειάζεται από 220-250 κιλά το στέμμα.

Το παράχωµα πρέπει να γίνεται µε μεγάλη προσοχή, ώστε να μαζεύεται αρκετό χώμα για να προστατευτούν οι κόνδυλοι από το πρασίνισμα και τις υψηλές θερμοκρασίες, καθώς και από τη λίτα.

Όπου η φύτευση είναι ξέβαθη, κατά το παράχωμα πρέπει να μαζεύεται περισσότερο χώμα (ψηλότερα αναχώματα). H εποχή που γίνεται το παράχωμα εξαρτάται από τη θερμοκρασία και την υγρασία του εδάφους, αλλά πρέπει, επίσης, να λαμβάνεται υπόψη και η μέθοδος καταπολέμησης των ζιζανίων.

Αν χρησιμοποιούνται ζιζανιοκτόνα εδάφους (προφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα), το παράχωμα πρέπει να γίνεται κατά τη φύτευση ή αμέσως μετά από αυτή. Αν όμως τα ζιζάνια καταστρέφονται µε μηχανικά μέσα ή µε ζιζανιοκτόνα επαφής ή στις περιπτώσεις παραγωγής σαλατοπατατών µε ώριμη επιδερμίδα, το παράχωμα μπορεί να γίνει σε κάπως μεταγενέστερο στάδιο.

Τύποι πατατοσπορέων

Όπου η πατατοκαλλιέργεια καλύπτει μεγάλη έκταση, οι διάφορες καλλιεργητικές εργασίες επιβάλλεται να γίνονται µε μηχανικά μέσα. Κατά τα τελευταία χρόνια έχουν εισαχθεί και δοκιμαστεί διάφοροι τύποι πατατοσπορέων. Καλά αποτελέσματα έδωσε ο αυτόματος τύπος που εφαρμόζεται σε ελκυστήρα. O τύπος αυτός φυτεύει 2 γραμμές ταυτόχρονα, σε κανονικές αποστάσεις των 15-30 εκατοστών επί των γραμμών και σε γραμμές που απέχουν 75 εκατοστά (νέου τύπου φυτευτήρες) μεταξύ τους.

Το λίπασμα τοποθετείται αυτόματα σε συνεχείς λωρίδες, αριστερά και δεξιά του πατατόσπορου. Με αυτό τον τρόπο ο πατατόσπορος δεν έρχεται σε επαφή µε το λίπασμα και έτσι αποφεύγονται πιθανά εγκαύματα. H κάλυψη του σπόρου και του λιπάσματος επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια των δίσκων που σχηματίζουν αυλακιές. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να φυτευτούν περί τα 30 στρέμματα την ημέρα.

Πριν τη βλάστηση του πατατόσπορου, αν υπάρχουν αγριόχορτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί η κατάλληλη σκαλιστική φρέζα, που ταυτόχρονα σκαλίζει, παραχώνει και αυλακώνει. Η πρακτική αυτή συστήνεται στις περιπτώσεις ποικιλιών που παράγουν μεγάλους κονδύλους, π.χ. Σπούντα, Λιζέτα, Μοντιάλ, Κάρα κ.ά.

Οι αποδόσεις μπορούν να φτάσουν και τους 3 τόνους ανά στρέμμα, με την τιμή για τον παραγωγό να αγγίζει με δυσκολία τα 30 λεπτά ανά κιλό, ενώ υπάρχει και το πρόβλημα της διάθεσης, καθώς η ελληνική αγορά κατακλύζεται από πατάτες εισαγωγής από Αίγυπτο, Κύπρο κ.λπ.

Υψηλή θρεπτική αξία

Η πατάτα έχει συνδυαστεί με το ανθυγιεινό φαγητό, επειδή συνήθως σερβίρεται τηγανισμένη. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για ένα πολύ θρεπτικό λαχανικό. Μία μέση πατάτα (173 gr) έχει 163 θερμίδες, καθόλου λιπαρά, αποτελεί μία εξαιρετική πηγή καλίου (βοηθά στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης) και βιταμίνης C. Αποτελεί, επίσης, μία καλή πηγή φυσικών ινών, μαγνησίου, χαλκού, μαγνησίου, νιακίνης, βιταμίνης B6 και φολικού οξέως.

Οι πατάτες αποτελούν, επίσης, πηγή χλωρογενικού οξέως, ενός φυτοχημικού που η έρευνα έχει αποδείξει ότι μπορεί να μπλοκάρει τη δημιουργία καρκινογενών νιτροσαμινάσων και να μειώσει το κίνδυνο καρκίνων στο ήπαρ (συκώτι) και ορθό (κόλον).

Μία πρόσφατη βρετανική έρευνα ανακάλυψε στις πατάτες ουσίες που ονομάζονται kukoamines, οι οποίες μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης.