«Σίκαλη ή Βρίζα»: Ένα σιτηρό για τα δύσκολα…

Φυτό κατάλληλο για τα ψυχρά κλίματα και τις βαρυχειμωνιές, αφού στις χαμηλές θερμοκρασίες είναι πιο ανθεκτική απ’ όλα τα σιτηρά. Ανθεκτική σε όλες τις αντίξοες συνθήκες, εκτός από τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες στις οποίες είναι δύστροπη.

Γράφει ο ΧΡΗΣΤΟΣ Ε. ΑΥΓΟΥΛΑΣ

Καθηγητής Γεωργίας

στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

(avgoulas@aua.gr)

Η Σίκαλη ή Βρίζα μπορεί να επιζήσει και να δώσει καλή παραγωγή σε περιοχές με θερμοκρασίες πολύ χαμηλές για την καλλιέργεια σιταριού, που είναι φυτό πολύ ανθεκτικό στο κρύο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η σίκαλη καλλιεργείται περισσότερο προς βορράν και σε μεγαλύτερα υψόμετρα από οποιαδήποτε άλλη καλλιέργεια.

Στις χαμηλές θερμοκρασίες, η σίκαλη φυτρώνει γρηγορότερα από το σιτάρι και αναπτύσσεται καλύτερα. Έχει μικρότερο βιολογικό κύκλο από το σιτάρι και αυτό την βοηθά να αποφεύγει πολλές φορές ζημιές από ξηρασία ή σκωριάσεις (μυκητολογικές ασθένειες των σιτηρών), αν και υπάρχει κίνδυνος ατελούς γονιμοποίησης και μειωμένης παραγωγής σπόρων εάν επικρατήσουν θερμοί και ξηροί άνεμοι κατά τη διάρκεια της άνθησης. Αντίθετα, η πρωιμότητά της αποτελεί μειονέκτημα σε περιοχές, όπου οι όψιμοι παγετοί της άνοιξης μπορεί να προκαλέσουν στα φυτά στείρωση.

Από πλευράς εδάφους, τις μεγαλύτερες αποδόσεις τις δίνει η σίκαλη σε γόνιμα, καλά στραγγιζόμενα, πηλώδη εδάφη. Συγκριτικά με άλλα σιτηρά είναι πιο παραγωγική σε άγονα, αμμώδη, όξινα εδάφη. Στα εδάφη αυτά το σιτάρι υστερεί σε σχέση με τη σίκαλη, ενώ αντίθετα στα γόνιμα εδάφη το σιτάρι υπερτερεί της σίκαλης.

Τεχνική καλλιέργειας

Σε μια αμειψισπορά η σίκαλη μπορεί να λάβει τη θέση του σιταριού, του κριθαριού ή της βρώμης και να εναλλάσσεται στο χωράφι με ένα χειμερινό ψυχανθές, όπως βίκο, κτηνοτροφικά κουκιά, μπιζέλια κ.ά. Επειδή όμως η σίκαλη σπέρνεται και σε αμμώδη εδάφη, στα οποία συνήθως καλλιεργούνται πατάτα και αραχίδα (αράπικο φιστίκι), οι αμειψισπορές του τύπου πατάτα - σίκαλη ή αραχίδα - σίκαλη στα εδάφη αυτά, είναι κάτι το συνηθισμένο.

Εκτός από τον κύριο σκοπό καλλιέργειας, που είναι η παραγωγή σπόρου, η σίκαλη καλλιεργείται συχνά για βοσκή ή για χλωρή λίπανση και σπέρνεται με χειμερινά ψυχανθή, όπως είναι ο βίκος και τα κτηνοτροφικά μπιζέλια. Η σίκαλη συνιστάται επίσης να σπέρνεται σε χωράφια μετά από εκχέρσωση, λόγω της αντοχής της στα ζιζάνια και στο πλάγιασμα.

Η σίκαλη αντιδρά θετικά στην προσθήκη λιπασμάτων και ιδίως αζώτου. Σε καλλιέργειες που προορίζονται για την παραγωγή σπόρου, χορηγούνται συνήθως 4 κιλά αζώτου και 5 κιλά φωσφόρου κατά στρέμμα. Σε καλλιέργειες που προορίζονται για βοσκή, η ποσότητα του αζώτου που χορηγείται είναι κατά κανόνα μεγαλύτερη.

Η σπορά γίνεται σε γραμμές ή χύδην. Σε γραμμές, με τις σπαρτικές μηχανές των μικρών σιτηρών, σε αποστάσεις μεταξύ των γραμμών 15-20 εκ. και χύδην με τον λιπασματοδιανομέα ή με τη σπαρτική μηχανή από την οποία έχουν αφαιρεθεί οι διανεμητικοί σωλήνες. Η σπορά χύδην γίνεται και με το χέρι.

Η σπορά γίνεται το φθινόπωρο ή στις αρχές του χειμώνα, σε βάθος 2-5 εκ., με 10-12 κιλά σπόρου ανά στρέμμα, όταν η καλλιέργεια προορίζεται για παραγωγή σπόρου και 20 κιλά όταν η καλλιέργεια προορίζεται για βόσκηση.

Η σίκαλη ωριμάζει πιο νωρίς από το σιτάρι και η συγκομιδή πρέπει να γίνει ακριβώς κατά την ωρίμανση, γιατί εάν καθυστερήσει ο καρπός, «τινάζει» πολύ εύκολα και οι απώλειες είναι σημαντικές. Συγκομίζεται με τις θεριζαλωνιστικές μηχανές (combines), όπως όλα τα άλλα μικρά σιτηρά.

Χρησιμότητα

Μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής σίκαλης χρησιμοποιείται για τη διατροφή των ανθρώπων, γιατί από το αλεύρι της παράγεται ψωμί. Το ψωμί της βρίζας είναι βαρύ, έχει χρώμα σκούρο και υπόπικρη γεύση, είναι όμως πολύ θρεπτικό και αρεστό από πολλούς. Συχνά παρασκευάζεται ψωμί από μίγμα αλεύρου σίκαλης και αλεύρου σιταριού (σε αναλογία 25-50%). Το ψωμί από σίκαλη χρησιμοποιείται πολύ από τους διαβητικούς.

Εκτός από το ψωμί, αλεύρι σίκαλης χρησιμοποιείται, πολλές φορές αυτούσιο, για την παρασκευή μπισκότων, νιφάδων και άλλων σκευασμάτων. Ο καρπός της σίκαλης χρησιμοποιείται επίσης για την παραγωγή αλκοολούχων ποτών, όπως μπύρα, ουίσκι, κ.ά.

Σημαντικό μέρος της παγκόσμιας παραγωγής σίκαλης χρησιμοποιείται για τη διατροφή των ζώων, αναμεμιγμένος με καρπούς άλλων σιτηρών, σε συνηθισμένη αναλογία 1:3, επειδή είναι άγευστος και δύσκολος στη μάσηση. Η σίκαλη χρησιμοποιείται και για χλωρή νομή των ζώων, όταν λείπει χλωρή νομή σιταριού, κριθαριού ή βρώμης.

Το άχυρο της σίκαλης έχει μικρή θρεπτική αξία και χρησιμοποιείται κυρίως για στρωμνή των ζώων. Ολόκληρα τα στελέχη της χρησιμοποιούνται για την κατασκευή υδατοστεγών στεγάστρων ποιμνιοστασίων και άλλων χωρικών κατασκευών, γιατί δεν σαπίζουν εύκολα, λόγω της σύστασής τους και μπορεί να διατηρηθούν για μακρύ χρονικό διάστημα.