Καρποί με κέλυφος που έχουν μέλλον…

Γράφει ο ΧΡΗΣΤΟΣ Ε. ΑΥΓΟΥΛΑΣ

Καθηγητής Γεωργίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Στο προηγούμενο φύλλο αναφερθήκαμε σε τρία σημαντικά ακρόδρυα ή καρπούς με κέλυφος, της εναλλακτικής δενδροκομίας, που παρουσιάζουν ευοίωνες προοπτικές: την αμυγδαλιά, την καρυδιά και τη φουντουκιά. Σήμερα θα συμπληρώσουμε την ομάδα των καρπών με κέλυφος, με δύο ακόμα σημαντικά είδη: τη φιστικιά και την καστανιά.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας, κατά το έτος 2012 η φιστικιά στην Ελλάδα κατέλαβε έκταση περίπου 10.000 στρεμμάτων και η παραγωγή ανήλθε σε 7.000 τόνους. Οι εισαγωγές ξεπέρασαν τους 1.120 τόνους, ενώ η μεσοσταθμική τιμή που απόλαυσε ο Έλληνας παραγωγός ήταν 5,10 ευρώ ανά κιλό. Στα κάστανα καλλιεργήθηκαν 70.000 στρέμματα και η παραγωγή πλησίασε τους 30.000 τόνους. Οι εισαγωγές άγγιξαν τους 260 τόνους και η τιμή του παραγωγού ήταν 1,90 ευρώ ανά στρέμμα.

Φιστικιά

Κατάγεται πιθανόν από την Κεντρική Ασία (Ιράν, Τουρκεστάν, Αφγανιστάν). Σήμερα καλλιεργείται σε περιοχές με ζεστό και ξηρό κλίμα, όπως ο Λίβανος, η Παλαιστίνη, η Συρία, το Ιράν, η Ινδία, η Τουρκία και οι ΗΠΑ.

Στην Ελλάδα η φιστικιά καλλιεργήθηκε γύρω στο 1860 στην περιοχή της Αττικής. Καλλιεργείται σήμερα κυρίως στη νήσο Αίγινα, αλλά η καλλιέργειά της από το 1950 και μετά έχει επεκταθεί στους Nομούς της Βοιωτίας, της Κορινθίας, της Εύβοιας και της Φθιώτιδας, αλλά και στις περιοχές της Θεσσαλίας, της Χαλκιδικής, της Ροδόπης, της Κρήτης και των Κυκλάδων.

Καλλιεργείται για τον καρπό της, που θεωρείται το πιο γευστικό ακρόδρυο. Οι καρποί, όταν είναι ακόμα τρυφεροί, χρησιμοποιούνται και για την παρασκευή γλυκών του κουταλιού.

Η φιστικιά καρποφορεί πλάγια σε βλαστούς των προηγούμενων χρόνων από απλούς ανθοφόρους οφθαλμούς και συνήθως παρενιαυτοφορεί. Εισέρχεται σε αξιόλογη καρποφορία τον όγδοο έως και δέκατο χρόνο της ηλικίας της και η παραγωγική ζωή της υπολογίζεται σε περισσότερα από 100 χρόνια.

Είναι φυτό ξηροφυτικό, ανθεκτικό σε μεγάλη ξηρασία εδάφους και αέρα. Ευδοκιμεί καλύτερα σε περιοχές που οι χειμώνες είναι ψυχροί, για τη διακοπή του ληθάργου των οφθαλμών της και τα καλοκαίρια είναι μακρά, ζεστά και ξηρά. Σε κλίμα ζεστό και ξηρό που επηρεάζεται από τη θάλασσα (Αίγινα, παράλια Αττικής, Φθιώτιδας, Εύβοιας, Μαγνησίας κ.ά.) προσαρμόζεται άριστα. Στη διάρκεια της ληθαργικής περιόδου δεν ζημιώνεται και από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (-20 βαθμούς Κελσίου), ενώ από πλευράς υψομέτρου ευδοκιμεί καλά μέχρι 650 μέτρα, απαντάται όμως και μέχρι ύψους 1.000 μέτρων. Ξηροί άνεμοι και ψυχρός καιρός την άνοιξη επηρεάζουν την επικονίαση και μειώνουν την καρπόθεση, ενώ πιθανές συχνές βροχοπτώσεις το καλοκαίρι και υγρές συνθήκες πριν ή κατά τη συγκομιδή μειώνουν την ποσότητα των καρπών. Υγρός και ζεστός καιρός κατά τη βλαστική περίοδο ευνοεί την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών.

Οι απαιτήσεις της φιστικιάς σε ψύχος (800-1.000 ώρες κάτω από 7 βαθμούς Κελσίου) είναι μεγαλύτερες από εκείνες της αμυγδαλιάς και εξασφαλίζονται από αρκετά ψυχρούς χειμώνες, που προκαλούν την έγκαιρη και κανονική διακοπή των ληθάργων των οφθαλμών και της θηλυκής αλλά και αρσενικής φιστικιάς, έτσι ώστε η άνθιση που θα ακολουθήσει να είναι χρονικά ομαλή και η βλάστηση κανονική. Ικανοποιητικός βαθμός ψύχους για τη φιστικιά παρέχεται με μέση χειμερινή θερμοκρασία 7-8 βαθμούς Κελσίου και απόλυτη ελάχιστη 1-1,5 βαθμό Κελσίου. Αν οι θερμοκρασίες αυτές διατηρηθούν από τέλη Δεκεμβρίου έως αρχές Φεβρουαρίου, ο λήθαργος των οφθαλμών διακόπτεται και η έκπτυξή της είναι κανονική.

Από πλευράς εδάφους, η φιστικιά προσαρμόζεται σε μεγάλη ποικιλία, προτιμά όμως τα σχετικά βαθιά, ελαφρά ή ξηρά και αμμοπηλώδη εδάφη, με υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο. Δεν ανέχεται τα υγρά, βαριά εδάφη και εκείνα που δεν στραγγίζουν καλά, ενώ ανέχεται τα ελαφρώς όξινα, αλκαλικά ή αλατούχα. Νόστιμα φιστίκια παράγονται σε εδάφη στραγγερά, ασβεστώδη και μέσης σύστασης.

Ο καρπός

Συνήθως οι καρποί της φιστικιάς δεν ωριμάζουν όλοι μαζί. Οι πρώτοι ώριμοι καρποί είναι έτοιμοι αρχές με μέσα Αυγούστου. Κριτήρια ωριμότητας είναι η εύκολη αποκόλληση των περικαρπίων από το ξυλοποιημένο ενδοκάρπιο και η εύκολη απόσπαση των καρπών με ελαφρό τίναγμα.

Επειδή οι καρποί δεν ωριμάζουν όλοι μαζί, συγκομίζονται συνήθως σε δύο «χέρια» ή σε τρία, αν κριθεί ότι συμφέρει οικονομικά. Η συγκομιδή διαρκεί 15-20 ημέρες, ανάλογα με την ποικιλία και την περιοχή, συνήθως στο τέλος Αυγούστου μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. Το πρώτο «χέρι» συγκομίζεται όταν το 60-70% των καρπών έχει ωριμάσει.

Η συγκομιδή γίνεται με ράβδισμα ή τίναγμα των δέντρων, ακολουθεί συγκέντρωση των καρπών σε σωρούς, πρόχειρη διαλογή και άπλωμα των φιστικιών σε δροσερό μέρος. Έπεται η αποφλοίωση και η αποξήρανση των καρπών μέχρι υγρασία 5-6%. Στη συνέχεια, οι καρποί διαχωρίζονται σε ανοιχτούς και κλειστούς με ειδικό μηχάνημα. Τα ξηρά φιστίκια μπορεί να αποθηκευτούν και να συντηρηθούν πάνω από ένα χρόνο σε θερμοκρασία -1 βαθμό Κελσίου έως +1 βαθμό Κελσίου και σχετική υγρασία 65%.

Όταν τα δέντρα της φιστικιάς μπουν σε πλήρη καρποφορία (12-14 χρόνια) η απόδοση σε ένα καλό φιστικεώνα μπορεί να φτάσει και τα 15 κιλά ξηρά φιστίκια ανά δέντρο το χρόνο.

Η σχέση βάρους ξηρών καρπών προς νωπά αναποφλοίωτα είναι περίπου 1:2,5 ή 40% περίπου, το δε ποσοστό των ξηρών καρπών σε ψίχα κυμαίνεται μεταξύ 50-55%.

Η μεγαλύτερη ποσότητα φιστικιών διατίθεται στην κατανάλωση με το κέλυφος, αλατισμένα και ψημένα. Ως ψίχα χρησιμοποιείται κυρίως στη ζαχαροπλαστική (παγωτά, πάστες, ζαχαρωτά φιστίκια, μαντολάτα κ.ά.) και στην αλλαντοποιία (μορταδέλες, πηχτές).

Καστανιά

Το κάστανο υπήρξε για πολλούς αιώνες βασική τροφή για τον άνθρωπο στην Ασία, τη Μικρά Ασία, την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Στη Νότια Ευρώπη το έφεραν οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία το 50 π.Χ.

Η πρώτη χώρα στον κόσμο στην παραγωγή καστάνων είναι η Κίνα και ακολουθούν –με μεγάλη διαφορά βέβαια– η Νότια Κορέα, η Ιταλία, η Ιαπωνία και η Τουρκία.

Η καστανιά θέλει κλίμα ελαφρά ψυχρό και υγρό, με μέση θερμοκρασία 8 βαθμούς Κελσίου έως 15 βαθμούς Κελσίου. Αντέχει σε θερμοκρασίες -15 βαθμούς Κελσίου έως -17 βαθμούς Κελσίου κατά την περίοδο των ληθάργων, είναι όμως ευαίσθητη στους όψιμους, ανοιξιάτικους παγετούς. Προσαρμόζεται καλά σε περιοχές με υψόμετρο 300-1.000 μέτρα στις ψυχρές, αλλά και στις παραθαλάσσιες ηπειρωτικές περιοχές και 500-1.300 μέτρα στις νησιωτικές περιοχές. Είναι απαιτητική σε νερό και έχει ανάγκη από ύψος βροχόπτωσης τουλάχιστον 700 mm.

Από πλευράς εδάφους η καστανιά ευδοκιμεί καλύτερα σε εδάφη αμμώδη ή αμμοπηλώδη, ηφαιστειογενή και με καλή αποστράγγιση. Απαιτεί έδαφος όξινο έως ουδέτερο, με PH 4,5-6,5 και απαλλαγμένο ασβεστίου (επιτρέπεται ποσοστό ολικού ασβεστίου μέχρι 2%). Σε αμμώδη εδάφη χαμηλής γονιμότητας, η οργανική ουσία πρέπει να αυξάνεται με την τεχνική της χλωρής λίπανσης.

Τα κάστανα είναι ώριμα όταν το εχινώδες περίβλημα που τα περικλείει σχιστεί και η περιεκτικότητά της σε υγρασία είναι περίπου 50%.

Ο καρπός

Η συγκομιδή αρχίζει από τα μέσα του Σεπτεμβρίου και συνεχίζεται μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου. Τα κάστανα συγκομίζονται από το έδαφος με τα χέρια ή οι καρποί πέφτουν στο έδαφος (πάνω σε λινάτσες ή σε ελαιόπανο) με δονητές, σε περισσότερα από ένα χέρι λόγω της σταδιακής της ωρίμανσης.

Μετά τη συγκομιδή τα κάστανα πρέπει να αποξηρανθούν, με καλύτερο τρόπο να θεωρείται εκείνος κατά τον οποίο τοποθετούνται σε σάκους από τουλουπάνι και διατηρούνται σε θερμοκρασία περίπου 4 βαθμούς Κελσίου, με καλή κυκλοφορία τον αέρα και σχετική υγρασία 70 βαθμούς Κελσίου. Τα κάστανα, σε αντίθεση με άλλα ακρόδρυα, δεν τ’ αγγίζουν.

Το μέγεθος των κάστανων επηρεάζεται άμεσα από τη γονιμότητα του εδάφους, το ύψος της παραγωγής και την ηλικία των δέντρων. Μεγαλύτερου μεγέθους καρπούς παράγουν τα μικρότερης ηλικίας δέντρα, ως και εκείνα που καλλιεργούνται σε γόνιμα εδάφη, ενώ η μεγάλη παραγωγή επηρεάζει αρνητικά το μέγεθός της.

Η ψίχα των φρέσκων κάστανων περιέχει, κυρίως, άμυλο και μικρή ποσότητα ζαχάρων.

Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, όταν η παραγωγή των κάστανων είναι περιορισμένη και αντίθετα είναι αυξημένη η παραγωγή στα κυδώνια, τότε ο χειμώνας προμηνύεται βαρύς.